Είναι αλήθεια ότι το όνομα του Κ. Π. Καβάφη παραμένει μεν ακόμα γνωστό στο ευρύ γερμανόφωνο κοινό, ανεξερεύνητο δε, λόγω της επισκίασης του για διάφορους λόγους από άλλους καταξιωμένους Έλληνες λογοτέχνες, όπως ο Καζαντζάκης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης και ο Ρίτσος. Γνωρίζοντας κανείς βασικά στοιχεία της ζωής του Αλεξανδρινού ποιητή μπορεί να εξηγήσει το λόγο που η ποίηση του έτυχε ευρείας διάδοσης κυρίως στον αγγλικό και τον γαλλικό χώρο.
Μόνο το γεγονός της διαμονής του ποιητή στην Αγγλία κατά την παιδική του ηλικία που τον οδήγησε σε άριστη γνώση της γλώσσας και η επιρροή από την γαλλική ποίηση της décadence δικαιολογούν την εξέλιξη αυτή.
Αυτό όμως δε σημαίνει καθόλου ότι η τέχνη του Αλεξανδρινού έμεινε ανεκμετάλλευτη από κορυφαίες γερμανόφωνες πνευματικές προσωπικότητες, αφού δόθηκε από πολύ νωρίς μεγάλη προσοχή στο έργο του.
Καταρχάς, δημοσιεύτηκαν μεμονωμένα ποιήματα του σε ανθολογίες ήδη από το 1928 σε μετάφραση του Karl Dieterich (Leipzig), και ύστερα των Walter Jablonski (Jerusalem 1942), και Wolfgang Cordan (Maastricht 1947, Berlin 1951).
Μια αυτοτελής έκδοση πολλών ποιημάτων του σε μετάφραση του Helmut von den Steinen κυκλοφόρησε το 1953 (Berlin) και το 1962 και 1985 (Amsterdam). Επίσης, οι παλαιές μεταφράσεις του Karl Dieterich επανεκδόθηκαν μαζί με μεταφράσεις του Adolf Endler (Leipzig 1979).
Αποφασιστικής και ιδιαίτερης σημασίας είναι η συμπερίληψη του Καβάφη, μαζί με τον Σεφέρη, στην κλασική πλέον έκδοση Museum der modernen Poesie (Frankfurt a. M.: Suhrkamp 1976) που εξέδωσε ο Hans Magnus Enzensberger. Μέσα στον εκλεκτό κύκλο ποιητών της ανθολογίας ο Καβάφης παίρνει το χρίσμα ενός απ’ τους κορυφαίους παγκοσμίως.
Η πρώτη προσπάθεια μετάφρασης του συνολικού έργου του Καβάφη έγινε το 1983 από τον Wolfgang Josing με τον τίτλο Brichst du auf gen Ithaka … [Στον πηγαιμό για την Ιθάκη, Köln: Romiosini].
Η μετάφραση του Josing, έμμετρη, ωστόσο πιστή, μαζί με την κλασική του Von den Steinen, ο οποίος προσπάθησε να βρει έναν γλωσσικό κώδικα ανάλογο με εκείνον του Καβάφη, θεωρούνται μέχρι σήμερα οι καλύτερες. Ακολουθούν οι εκδόσεις Die Luege ist nur gealterte Wahrheit [Το ψέμα είναι μόνο πεπαλαιωμένη αλήθεια, München: Hanser 1994] που περιλαμβάνουν τα αδημοσίευτα ποιήματα, μικρά δοκίμια, σημειώσεις και άλλα αδημοσίευτα κείμενα από τα κατάλοιπα του Καβάφη σε μετάφραση του Αστέρη Κούτουλα.
Το 1997 εκδίδονται, τέλος, τα Άπαντα του ποιητή σε έναν τόμο από τις εκδόσεις Ammann της Ζυρίχης σε μετάφραση Robert Elsie και με πρόλογο το γνωστό κείμενο της Μarguerite Yourcenar.
Πρώτος από τους Γερμανούς ποιητές που φέρεται να γνωρίζει το έργο του Καβάφη είναι ο Bertolt Brecht (1898-1956). Λίγους μήνες μετά τη λαϊκή εξέγερση του Ιουνίου του 1953 εναντίον του καθεστώτος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, γράφοντας τις Ελεγείες του Μπούκοφ αναπαράγει σε μία απ’ αυτές στίχους του Καβάφη.
Στο αρχείο μάλιστα του Brecht βρέθηκαν δύο αντίτυπα της έκδοσης των ποιημάτων του Καβάφη σε μετάφραση του von den Steinen, που μόλις είχε κυκλοφορήσει. Αλλά και ο Heiner Müller, μαθητής του Μπρεχτ, ασχολήθηκε επισταμένως με το καβαφικό έργο – μεταφράσεις καβαφικών ποιημάτων με προσωπικές σημειώσεις του βρέθηκαν στην βιβλιοθήκη του-, και μολονότι δεν κάνει πουθενά σαφή αναφορά σ’ αυτόν, μια κάποια επίδραση του Καβάφη διαφαίνεται στην εμμονή του σε θέματα της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας, αλλά και στη λιτή στοχαστική γλώσσα των ποιημάτων του.
Πηγή:
Βαγενάς, Νάσος (επιμ.), Συνομιλώντας με τον Καβάφη: Ανθολογία ξένων καβαφογενών ποιημάτων, Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας 2000.
