Ελληνοτουρκικά: Όλα ανοιχτά για διάλογο ή σύγκρουση στο Καστελόριζο

Ο ελληνοτουρκικός «πόλεμος» φθοράς, η μεγαλύτερη κρίση στις σχέσεις της Αθήνας με την Άγκυρα από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 συνεχίζεται για 30η ημέρα με το ερευνητικό Oruc Reis να συνεχίζει τις έρευνες σε ελληνική υφαλοκρηπίδα συνοδευόμενο από τουρκικά πολεμικά πλοία.

Ο Ταγίπ Ερντογάν, σε εννέα από τις 10 καθημερινές τοποθετήσεις του να χρησιμοποιεί πολεμική ρητορική εναντίον της Ελλάδας, ενώ στην 10η τοποθέτησή του δηλώνει δήθεν έτοιμος για συνομιλίες με την Αθήνα και καταγγέλλει την ελληνική κυβέρνηση επειδή δεν αποδέχεται μια μεθοδολογία διαπραγματεύσεων kazan-kazan (win-win δηλαδή) με βάση το επιχείρημά του ότι η Άγκυρα έχει 100% δίκιο σε όλα όσα υποστηρίζει!

«Σταματούν οι προκλήσεις, ξεκινούν οι συζητήσεις», απάντησε στην τουρκική πλευρά ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, θέση που ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Δένδιας εξειδίκευσε στον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ με τον οποίο συναντήθηκε την Παρασκευή στη Νέα Υόρκη. «Η Ελλάδα έχει πει ξεκάθαρα ότι διαπραγμάτευση με την Τουρκία μπορεί να υπάρξει μόλις τα τουρκικά πλοία αποχωρήσουν από την ελληνική υφαλοκρηπίδα. Όχι όμως όσο τα τουρκικά πλοία παραμένουν εκεί» διεμήνυσε ο Νίκος Δένδιας.

«Ο Ερντογάν έχει ξεπεράσει τα όρια, μιλάει προσβλητικά, κηρύσσει τον πόλεμο στην Ελλάδα τρεις φορές την ημέρα» επισημαίνει υψηλόβαθμο διπλωματικό στέλεχος.

Και πράγματι, μόνο την τελευταία εβδομάδα ο πρόεδρος της Τουρκίας έχει κατηγορήσει την Ελλάδα και την Κύπρο για «εγωιστική συμπεριφορά» επικρίνοντας την Άνγκελα Μέρκελ που τις υποστηρίζει, έχει χαρακτηρίσει τον Κυριάκο Μητσοτάκη και τον Εμανουέλ Μακρόν σαν «μη ικανούς», έχει απειλήσει τον ελληνικό και τον γαλλικό λαό ότι «θα πληρώσουν το τίμημα», έχει παραλληλίσει τους Έλληνες με «εισβολείς» που προσπάθησαν να καταλάβουν την Τουρκία πριν από έναν αιώνα δαιμονοποιώντας τον ελληνικό λαό ότι «εκβιάζει με στόχο την εξόντωση των Τούρκων» και έχει κατονομάσει τους Έλληνες σαν εχθρούς της Τουρκίας προκαλώντας τους στον αέρα και στη θάλασσα.

«Ο Ερντογάν κάνει όρθωση της απειλής. Χρειάζεται τρεις μήνες για να προετοιμάσει τον κόσμο του και μοιάζει να επιδιώκει την ψυχολογική προετοιμασία των Τούρκων για πιθανές πολεμικές επιχειρήσεις» προειδοποιεί απόστρατος ανώτατος αξιωματικός αποκωδικοποιώντας την φρασεολογία του προέδρου της Τουρκίας σε βάρος της Ελλάδας.

Ανώτατο κυβερνητικό στέλεχος παρατηρεί ότι «ο Ερντογάν κατηγορεί τους Έλληνες ότι είναι… πειρατές, χρησιμοποιώντας γλώσσα και φρασεολογία που θεωρείται το τελευταίο στάδιο πριν την σύγκρουση. Αμιγώς στοχεύει την ψυχολογία των Τούρκων».

Την ίδια στιγμή, η τουρκική προπαγάνδα επιχειρεί να παρουσιάσει την Ελλάδα διεθνώς ως την πλευρά εκείνη που αρνείται τον διάλογο. Την ώρα που ο τουρκικός στόλος παραμένει αναπτυγμένος στην Ανατολική Μεσόγειο και στο Αιγαίο και το Oruc Reis λέει ότι κάνει σεισμικές έρευνες σε περιοχή ελληνικής υφαλοκρηπίδας, ο Ερντογάν πετάει και μια κουβέντα για διάλογο με την Αθήνα, λέγοντας αυτά που περιμένουν να ακούσουν κάποιοι στην Ευρώπη που είναι πάντοτε πρόθυμοι να δικαιολογήσουν την επιθετικότητα της Άγκυρας.

Η συνάντηση του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Εμανουέλ Μακρόν την Πέμπτη στην Κορσική δημιουργεί προσδοκίες για στενότερη συνεργασία της Ελλάδας με την Γαλλία που θα μπορούσε να δημιουργήσει ανάχωμα στον τουρκικό αναθεωρητισμό. Αθήνα και Παρίσι δεν αποκλείεται να υπογράψουν σύμφωνο αμοιβαίας συνδρομής σε περίπτωση επίθεσης από τρίτη χώρα, ενώ και οι συζητήσεις για την αγορά 18 γαλλικών μαχητικών αεροσκαφών Rafale αναμένεται να οριστικοποιηθούν το αργότερο μέχρι το τέλος της επόμενης εβδομάδας. Δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί πόσα από τα 18 Rafale θα είναι καινούρια και πόσα μεταχειρισμένα, όμως η πρόθεση και των δύο πλευρών είναι η προμήθεια να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2021 με την ένταξη της μοίρας των γαλλικών μαχητικών στην Πολεμική Αεροπορία. Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος και η Γαλλίδα υπουργός Άμυνας Φλοράνς Παρλί θα συζητήσουν σήμερα Τρίτη τις λεπτομέρειες της επικείμενης συμφωνίας, σε προγραμματισμένη τηλεφωνική τους συνομιλία.

Η γκάφα Στόλτενμπεργκ και το ενδεχόμενο ελληνοτουρκικών επαφών

Μία ανάρτηση του γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ ότι Ελλάδα και Τουρκία συμφώνησαν να προσέλθουν σε τεχνικές συνομιλίες στο πλαίσιο της Συμμαχίας για να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός αποφυγής συγκρούσεων, ατυχήματος ή πιθανού θερμού επεισοδίου δημιούργησε αναστάτωση. Η Τουρκία δήλωσε αμέσως πρόθυμη για διάλογο και ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου βάφτισε «συνομιλίες» την πρόταση του ΝΑΤΟ για ανταλλαγή απόψεων σε τεχνικό επίπεδο ώστε να μειωθεί η ένταση που έχει προκαλέσει η Άγκυρα στην Ανατολική Μεσόγειο.

«Αποκλιμάκωση συνιστά μόνον η άμεση απομάκρυνση όλων των τουρκικών πλοίων από την ελληνική υφαλοκρηπίδα» απάντησε η ελληνική κυβέρνηση υπογραμμίζοντας ότι η μονομερής εγχείριση από το ΝΑΤΟ εγγράφου με την παράκληση για σχόλια εντός μιας εβδομάδας σε καμία περίπτωση δε συνιστά έναρξη διαλόγου.

«Ήταν χοντράδα του Στόλτενμπεργκ λόγω της αγωνίας του να δείξει ότι κάτι κάνει, ότι κινείται» εξηγεί ανώτατο διπλωματικό στέλεχος αποδίδοντας την βιασύνη του Γενς Στόλτενμπεργκ στο ότι «είναι Σκανδιναβός και όποιος τους έχει γνωρίσει αντιλαμβάνεται ότι έχει την έγνοια πως η κατάσταση στα ελληνοτουρκικά μπορεί να σκάσει στα χέρια του. Όμως δεν θα μπορούσε να το κάνει χειρότερα…».

Ο εκάστοτε γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, ωστόσο, λίγοι γνωρίζουν ότι είναι εκτελεστικό όργανο του συμβουλίου των αντιπροσώπων των 30 χωρών-μελών, δεν είναι πρόεδρος του ΝΑΤΟ ούτε και επικεφαλής της Ατλαντικής Συμμαχίας. Και επειδή οι αποφάσεις λαμβάνονται με ομοφωνία, ακόμη κι αν οι 29 χώρες μέλη ήταν έτοιμες να καταγγείλουν τον Ερντογάν και την Άγκυρα, ο Τούρκος μόνιμος αντιπρόσωπος θα μπορούσε να μπλοκάρει με βέτο την απόφαση. Αυτή ακριβώς η αδυναμία της Ατλαντικής Συμμαχίας να αντιμετωπίσει την ευθεία στρατιωτική απειλή που αντιμετωπίζει η Ελλάδα από την Τουρκία δικαιώνει τον πρόεδρο της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν που είχε τονίσει ότι «το ΝΑΤΟ είναι εγκεφαλικά νεκρό».

Πριν από λίγους μόλις μήνες, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα Τζέφρι Πάιατ είχε προβλέψει ότι αν θα υπήρχε οποιαδήποτε κλιμάκωση στις σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία «νικητής θα είναι ο Βλαντιμίρ Πούτιν» τοποθέτηση που είχε προκαλέσει την οργή του πρέσβη της Ρωσίας Αντρέι Μάσλοβ. «Είναι ευρέως γνωστή η χρόνια ανικανότητα των ΗΠΑ να λύσουν τις ενδοΝΑΤΟϊκές διαφορές, τις οποίες η Μόσχα δεν έχει πρόθεση να εργαλειοποιήσει. Η Ρωσία ήταν και παραμένει παράγοντας σταθερότητας» ήταν η τοποθέτηση της ρωσικής πρεσβείας, την οποία πολλοί θυμήθηκαν μετά την ανακοίνωση της Μόσχας για ναυτικές ασκήσεις με πυρά σε δύο περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου: Ανατολικά της Κύπρου και δίπλα στην περιοχή ερευνών του Oruc Reis, κι εδώ σε διεθνή ύδατα αλλά εκτός ελληνικής υφαλοκρηπίδας.

Η εμπλοκή και της Ρωσίας στην συνεχιζόμενη ελληνοτουρκική κρίση, σε μια περίοδο όπου η Γαλλία επιχειρεί να δηλώσει δυναμικό παρών στην περιοχή της Μεσογείου, δείχνει πόσο περίπλοκη είναι η κατάσταση και πόσο εύκολα μπορούν να ανατραπούν οι ισορροπίες. «Ο Πούτιν έχει συμφέροντα, παίζει ένα παιχνίδι με τον Ερντογάν. Μετά τον εμφύλιο στη Συρία απέκτησε ναυτική βάση στη Λαττάκεια και την αεροπορική βάση Χμεϊμίμ στη Συρία, ενώ πριν δεν είχε τέτοια επιρροή σε τόσο μεγάλη έκταση» εξηγεί έμπειρος διπλωμάτης που αποφαίνεται ότι η Ρωσία έχει πολύ μεγαλύτερα συμφέροντα με την Τουρκία και υποστηρίζει ότι ο Πούτιν χρησιμοποιεί τον Ερντογάν για να βάλει πόδι στην Ανατολική Μεσόγειο. Και η τελευταία τοποθέτηση του Κρεμλίνου, για το δικαίωμα κάθε χώρας να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια, είναι μια θέση που προσεγγίζει τις τουρκικές απόψεις αφού γινόταν αναφορά σε εξαιρέσεις όπου πρέπει να καθορίζεται στενότερη χωρική θάλασσα βάση της κοινής λογικής και των γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων.

Κινδύνους ενέχει και η πιθανότητα έναρξης άτυπων διερευνητικών επαφών, σε στρατιωτικό ή διπλωματικό επίπεδο, στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ. Αν ήθελε να τορπιλίσει τον διάλογο, ο Ερντογάν θα μπορούσε να επιμείνει να συζητηθούν θέματα που δεν μπορεί να αποδεχθεί η Ελλάδα -όπως οι υποτιθέμενες γκρίζες ζώνες- προοπτική που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ναυάγιο και πιθανή κλιμάκωση.

Η διαμεσολαβητική προσπάθεια των Γερμανών και το 12ωρο επεισόδιο

Πριν τον Ιούλιο, στο ελληνικό υπουργείο Εθνικής Άμυνας υπήρχε η αντίληψη ότι ένα θερμό επεισόδιο με την Τουρκία δεν μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από 12 ώρες, διότι τόσος περίπου υπολογίζεται ο χρόνος που απαιτείται για να ενεργοποιηθούν οι διπλωματικές γραμμές και να ενεργοποιηθούν οι προσπάθειες διαμεσολάβησης και αποκλιμάκωσης.

Έπειτα ένα μήνα τουρκικών προκλήσεων, επιθετικότητας, απειλών και της διαπιστωμένης πλέον αδυναμίας των μεγάλων δυνάμεων να σταματήσουν τους τσαμπουκάδες του Ερντογάν, τα πράγματα δυσκολεύουν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, με τελευταίο παράδειγμα την παρέμβαση του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Μάικ Πομπέο ο οποίος παρότρυνε την Αθήνα και την Άγκυρα να καθίσουν στο τραπέζι των συνομιλιών και να τα βρουν -χωρίς όμως να θέτει ως προϋπόθεση την απόσυρση του τουρκικού στόλου και του Oruc Reis από ελληνική υφαλοκρηπίδα- δεν μπορούν να κρύψουν την απροθυμία της διοίκησης Τραμπ να παρέμβει δυναμικά στην κατεύθυνση της αποκλιμάκωσης και παραλλήλως αποκαλύπτουν ότι είναι άλλες οι προτεραιότητές τους και όχι ο «σωφρονισμός» της Τουρκίας.

«Ο Ερντογάν παίζει το χαρτί της ανάγκης που τον έχουν οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι. Αυτό τα εξηγεί όλα» αναφέρει σιβυλλικά έμπειρος διπλωμάτης τον οποίο καλούμε να αποκωδικοποιήσει την στάση της Ουάσιγκτον. Σύμφωνα με τον συλλογισμό του, όταν η Άγκυρα ανακοίνωσε την αγορά των ρωσικών αντιαεροπορικών S-400, όσο και όταν ο Ερντογάν εισέβαλε στη Συρία συνεργαζόμενος με τους Ρώσους, η Δύση απείλησε την Τουρκία με αντίποινα και άλλα μέτρα, όμως ουδέποτε τα ενεργοποίησε.

«Η Τουρκία είναι μια τεράστια σε έκταση χώρα σε μια πολύ θερμή ζώνη του πλανήτη, ουδέτερη ζώνη ανάμεσα στην Ευρώπη και στο χάος της Συρίας, του Ιράκ, του Λιβάνου. Μια τεράστια οικονομία με εισαγωγές. Οι Ευρωπαίοι έχουν ανάγκη τον Ερντογάν και το κυριότερο είναι ότι δεν υπάρχει plan B. Αν δηλαδή τον αντικαταστήσουν και εκδημοκρατίσουν την Τουρκία δεν υπάρχει εναλλακτικό σχέδιο. Τουλάχιστον με τον Ερντογάν ξέρουν με ποιον έχουν να κάνουν. Είναι η λογική better the devil you know» απαντά κυνικά πρόσωπο με ισχυρές διασυνδέσεις με τα κέντρα λήψης αποφάσεων στις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

«Πρέπει να μιλήσουμε, αλλά τι διάλογο να κάνουμε;»

Μετά την τελευταία τηλεφωνική συνομιλία Ερντογάν-Μέρκελ την Πέμπτη, δεν ακολούθησε επικοινωνία της Γερμανίδας καγκελαρίου με τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Ρωτάμε συνεργάτη του πρωθυπουργού αν αυτό είναι ένδειξη ότι το τηλεφώνημα από το Βερολίνο προς την Άγκυρα δεν πήγε καλά και λαμβάνουμε την απάντηση: «Όχι κατ’ ανάγκη, το πρόβλημα της Μέρκελ δεν είμαστε εμείς».

Το επόμενο ερώτημά μας είναι πόσο χειρότερα μπορούν να γίνουν τα πράγματα αν στις 12 Σεπτεμβρίου οι Τούρκοι εκδώσουν μια νέα Navtex ανανεώνοντας τις έρευνες του Oruc Reis ή ακόμη χειρότερα επιλέξουν να συνεχίσουν τις έρευνες βορειότερα, εγγύτερα στο Καστελόριζο ή κοντά σε άλλα ελληνικά νησιά.

«Όλα παίζουν, μπορεί να είναι έτσι, μπορεί να είναι καθαρά ψυχολογικός πόλεμος των Τούρκων» μας αποκρίνεται και συμπληρώνει: «Αν η διεθνής κοινότητα καταφέρει να πετύχει στις 12 Σεπτεμβρίου και ο Ερντογάν δεν ανανεώσει την Navtex, τότε θα έχει κερδίσει η διπλωματία. Αλλιώς θα έχουμε δυσκολίες…».

Στο ερώτημα ποιος θα μπορούσε να πείσει τον Ερντογάν να σταματήσει την κλιμάκωση προτού η κατάσταση τεθεί εκτός ελέγχου ο συνομιλητής μας αποφαίνεται: «Εκτός από τη Γερμανία κανείς άλλος πρόθυμος διαμεσολαβητής δεν υπάρχει. Ομώς κανείς δεν θέλει να αφήσει την κατάσταση να σκάσει. Ότι κάτι πρέπει να γίνει, πρέπει να γίνει. Πού θα μας πάει αυτή η κατάσταση; Πρέπει να μιλήσουμε. Αλλά τι επίσημο διάλογο να κάνουμε με την Τουρκία όσο κάνει έρευνες και έχει τον στόλο της στην Ανατολική Μεσόγειο;».

Η κατάσταση θυμίζει φαύλο κύκλο

Με τους ελιγμούς του Ερντογάν, την γκάφα του Στόλτενμπεργκ και την απροθυμία των ισχυρών να θέσουν όρια στην Άγκυρα, το γεγονός είναι ότι η συζήτηση περί επιβολής κυρώσεων στην Τουρκία στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 24 και 25 Σεπτεμβρίου έχει καθυστερήσει.

Κι αυτό δεν είναι το χειρότερο. «Υπάρχουν πολλοί και στην Κοινοβουλευτική Ομάδα της ΝΔ οι οποίοι φοβούνται ότι αυτή η προφορική κλιμάκωση από τον Ερντογάν δεν θα παραμείνει στα λόγια» σημειώνει έμπειρος κοινοβουλευτικός και αναλύει την άποψή του: «Θα είναι πολύ παράξενο να μην προκαλέσει επεισόδιο. Με αυτά που λέει φροντίζει αν δεν κάνει κάτι να εκτεθεί πλέον. Είναι τέτοια η προκλητικότητά του που λες και το κάνει για να μην μπορεί να τραβηχτεί πίσω. Κόβει ο ίδιος τις γέφυρες για να μην μπορεί να κάνει πίσω».

Μάλιστα, ο συνομιλητής μας κάνει έναν ανατριχιαστικό παραλληλισμό για τις κινήσεις του Ερντογάν και του τουρκικού ναυτικού στην Ανατολική Μεσόγειο: «Πόλεμο κάνει, απλώς μας καταπονεί πριν μας χτυπήσει, όπως κάνει ο μποξέρ που γυροφέρνει τον αντίπαλό του για να τον κουράσει προτού επιχειρήσει κάποιο χτύπημα».

Η αλήθεια είναι ότι ο πόλεμος φθοράς στην Ανατολική Μεσόγειο είναι πρωτοφανής. «Δεν έχει ξαναγίνει να βρίσκεται εν πλω όλο το Πολεμικό Ναυτικό επί 30 ημέρες, και εδώ πρέπει να προστεθούν ακόμη 10 ημέρες κινητοποίησης του στόλου τον Ιούλιο» αναφέρει στρατιωτική πηγή. Ο ακήρυχτος πόλεμος ενέχει ένα μεγάλο πρόβλημα. «Υπάρχει κίνδυνος να σου καθηλώσουν την αεροπορία και να σου σταματήσουν τον στόλο χωρίς να έχει πέσει ούτε τουφεκιά. Πρέπει να αγοράζονται ανταλλακτικά από παντού! Ξέρεις τι φθορές θα βγάλει η καθημερινή κίνηση τόσων πλοίων και αεροσκαφών επί 28 ημέρες; Φορτώνουν τα μαχητικά αεροσκάφη των δύο χωρών με ώρες πτήσεις, τα πολεμικά πλοία με άπειρες πλεύσιμες ώρες» προειδοποιεί απόστρατος αξιωματικός. «Από την άλλη είναι ο καλύτερος Παρμενίων που κάναμε ποτέ: Τσεκάρονται επικοινωνίες, σχέδια, αντιδράσεις, η μεγαλύτερη εκπαιδευτική ευκαιρία που είχαμε ποτέ» αντιτείνει αξιωματικός εν ενεργεία.

Διπλωματικός παράγοντας υπενθυμίζει ότι όλα τα νομίσματα έχουν δύο όψεις. «Κάνουμε και εμείς έναν πόλεμο φθοράς. Και η τουρκική οικονομία κλονίζεται από την ένταση, πόσο θα αντέξει; Δεν εξασθενεί η οικονομία του Ερντογάν από αυτή την υπερέκταση και την υπερέκθεση;».