Είναι γνωστό ότι οι λογοτέχνες της Γενιάς του ’30 αποτελούν σημείο τομής στην ιστορία της Νεοελληνικής Φιλολογίας. Εκτός από εισηγητές της μοντέρνας λογοτεχνικής γραφής, είναι από τις πρωτοποριακές πνευματικές ομάδες του ελληνισμού του 20ου αιώνα που θα την απασχολήσουν ευρύτερα ζητήματα του σύγχρονου καλλιτεχνικού γίγνεσθαι.
Ένα από αυτά είναι το θέμα της λεγόμενης Έβδομης Τέχνης. Οδυσσέας Ελύτης, Γιώργος Σεφέρης και Ανδρέας Εμπειρίκος είναι οι ποιητές που θα αποτυπώσουν σε κείμενα τις σκέψεις τους επάνω στο αισθητικό πρόβλημα του κινηματογράφου.
Αυτός που εξέφρασε πρώτα τις απόψεις του για τη νέα αυτή πολιτισμική εξέλιξη του 20ου αιώνα ήταν ο νομπελίστας ποιητής Οδυσσέας Ελύτης. Σε κείμενο του δημοσιευμένο στο περιοδικό Τα Νέα Γράμματα το 1938 θα αναπτύξει την προβληματική του πάνω στο νέο αυτό μέσο. Σύμφωνα με τον Ελύτη, ο κινηματογράφος κατάφερε και ,,έδωσε μερικές στιγμές γνήσιας συγκίνησης και ψυχικής ανάπαυσης, που μόνο υψηλές αδελφές τέχνες ως τώρα είχανε προσφέρει”.
Αξιόλογο παράδειγμα είναι για τον ποιητή ο μαγικός κόσμος κινουμένων σχεδίων του γνωστού παραγωγού Walt Disney (1901-1966). Αναφέρει χαρακτηριστικά: ,, Η σχέση κινηματογράφου και σύγχρονης ποίησης είναι νομίζω αδιαμφισβήτητη. Ένα παράδειγμα μονομερές ίσως, αλλά πολύ ζωηρό, έντονο και πρόσφορο, είναι το έργο του Αμερικανού Disney”. Παραπέμποντας στους χαρακτήρες του Mickey Mouse και του Donald Duck παρατηρεί ότι ,,η πολυχρωμική διαπίστωση της φύσης και του βίου των ζώων μας έδειξε ως ποιο σημείο ένας αγνός άνθρωπος είναι σε θέση να ξαναδημιουργήσει την ατμόσφαιρα της παιδικής αφέλειας και διαβολιάς, που καμιά φορά, δίνει στους μεγάλους την πιο γνήσια λύτρωση”.
Για τον λυρικό ποιητή καθαρό ποιητικό αποτέλεσμα μπορεί να προέλθει από πολλές και διαφορετικές πηγές αισθητικής έκφρασης, αφού ,, η ποίηση είτε λέξεις μεταχειρίζεται, είτε φθόγγους, είτε σχέδια, είτε χρώματα, είτε ύλη σκληρή, παραμένει ποίηση, παραμένει ως υπέρτατη σύλληψη του κόσμου”.
Ο έτερος νομπελίστας και ηγετική μορφή της γενιάς αυτής Γιώργος Σεφέρης καταθέτει με τη σειρά του τη δική του οπτική πάνω στο θέμα. Στον τρίτο τόμο των Δοκιμών του συνοψίζει τις απόψεις του σε ένα σύντομο κείμενο, το οποίο δημοσιεύθηκε το 1947. Κατά τον ίδιο ,,ο κινηματογράφος είναι τέχνη αλλά και βιομηχανία’’. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ,,τις περισσότερες φορές να παράγεται κακή τέχνη’’.
Βέβαια, από έναν πρωτοποριακό νού της τάξεως του Σεφέρη, δεν παραλείπεται να αναφερθεί ότι ,, τον ενδιαφέρει πάρα πολύ ο κινηματογράφος και αισθάνεται πάρα πολύ πόσους άγνωστους ίσαμε τώρα ορίζοντες έχει ανοίξει στην οπτική συνείδηση μας”. Για τον μοντερνιστή ποιητή και δοκιμιογράφο Σεφέρη ,,τίποτα δεν λύεται κοιτάζοντας προς τα πίσω”.
Ακόμη, η ιδέα του νέου μέσου καλλιτεχνικής έκφρασης δεν άφηνε καθόλου αδιάφορο τον υπερρεαλιστή και ψυχαναλυτή Ανδρέα Εμπειρίκο. Όντας ο ίδιος δεινός φωτογράφος, πρέπει να είχε εξοικοιωθεί με τους νέους τρόπους αποτύπωσης της πραγματικότητας που προσέφερε η τεχνολογία.
Στο δημοσιευμένο ποίημα του το 1960 με τίτλο Κινηματογράφος ή cinema ή movies δηλώνεται ολοφάνερα η έντονη πίστη του για τις ποιητικές δυνατότητες του σινεμά. Οι δυο αρχικοί στίχοι του ποιήματος δηλώνουν περίτρανα τη σημασία της τέχνης αυτής για τον Εμπειρίκο: Τα μυστικά του σινεμά/είναι σαν της ποιήσεως τη μαγεία.
Συνοψίζοντας, κατανοεί κανείς, ότι καθένας απ’ τους τρείς μείζονες ποιητές υιοθετεί τη δική του προσωπική στάση σχετικά με τη νέα τέχνη του 20ου αιώνα. Αν κάποιος θα μπορούσε να δανειστεί κάτι ως κατακλείδα, είναι η ακόλουθη καταληκτική διαπίστωση από το κείμενο του Γιώργου Σεφέρη: ,,Ο άνθρωπος πολλαπλασίασε στο άπειρο τη δύναμή του με τις μηχανές, αλλά οι μηχανές τον ναρκώνουν και τον υποτάσσουν.
Όλο το ζήτημα είναι πως θα τις υποτάξει, δηλαδή πως θα μείνει άνθρωπος’’. Στο χέρι του ανθρώπου είναι λοιπόν να ξεχωρίσει τον ποιοτικό από την μη ποιοτικό κινηματογράφο και εν τέλει να γευθεί τους καρπούς αυτού του μέσου ψυχαγωγίας που προσφέρεται ήδη για παραπάνω από έναν αιώνα.
Γιάννης Παππάς,
Φιλόλογος, Μεταπτυχιακός Φοιτητής Συγκριτικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Μπάμπεργκ
Πηγές:
Εμπειρίκος, Ανδρέας (1984) , Αι γενεαί πάσαι ή η σήμερον ως αύριον και ως χθες, επιμ. Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Αθήνα: Άγρα.
Σεφέρης, Γιώργος (1993), Δοκιμές-τόμος Γ: Παραλειπόμενα (1932-1971), 2η έκδ. , Αθήνα: Ίκαρος.
Μηνιαίο λογοτεχνικό περιοδικό Τα Νέα Γράμματα (Ιούνιος 1938), Αθήνα.
