Αφήνοντας λίγα λουλούδια σε έναν από τους τοίχους εκτελέσεων του Άουσβιτς, πρώην αιχμάλωτοι σε αυτό αποτίουν από νωρίς το πρωί φόρο τιμής στα θύματα του ολοκαυτώματος καθώς σήμερα είναι η 74η επέτειος της απελευθέρωσης του στρατοπέδου συγκέντρωσης.
Για την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος, προγραμματίσθηκε σήμερα Κυριακή (27/01/19), τελετή κοντά στα ερείπια των θαλάμων αερίου του Άουσβιτς όπου έχασαν τη ζωή τους 1.1 εκατομμύριο άνθρωποι.
Ήταν 27 Ιανουαρίου του 1945 όταν ο σοβιετικός στρατός μπήκε στο Άουσβιτς, απελευθερώνοντας τους τελευταίους επιζώντες κρατούμενους: Εβραίοι, Ρομά, ομοφυλόφιλοι, άτομα με ειδικές ανάγκες ή κρατούμενοι που υποχρεώθηκαν σε αναγκαστική εργασία είχαν ζήσει τη φρικαλεότητα του Άουσβιτς. Πάνω από ένα εκατομμύριο Εβραίοι έχασαν τη ζωή τους εκεί, σημειώνει σε ρεπορτάζ της η Deutsche Welle.
Στη Γερμανία η διατήρηση της ιστορικής μνήμης θεωρείται καθήκον της πολιτείας. Αλλά και το ενδιαφέρον του κόσμου για τα ιστορικά γεγονότα παραμένει αμείωτο. Κάθε χρόνο οι εγκαταστάσεις των παλαιών στρατοπέδων συγκέντρωσης, καθώς και άλλοι χώροι μνήμης, καταγράφουν ρεκόρ επισκεπτών.
Ωστόσο, εκπρόσωποι εβραϊκών οργανώσεων κάνουν λόγο για «νέο αντισημιτισμό». Ο Μερόν Μέντελ, διευθυντής του Κέντρου Άννα Φρανκ στη Φρανκφούρτη, υποστηρίζει ότι «εξασθενεί η προσπάθεια για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού».
Ο ισχυρισμός αυτός φαίνεται να επιβεβαιώνεται σε πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA), η οποία καταγράφει περισσότερα κρούσματα εχθρικής συμπεριφοράς απέναντι σε Εβραίους στη Γερμανία το 2018.
Ανησυχία για την AfD
Αυτό που προκαλεί ιδιαίτερο προβληματισμό είναι οι δηλώσεις στελεχών του ακροδεξιού κόμματος «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD). Τον περασμένο Ιούνιο ο συμπρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος, Αλεξάντερ Γκάουλαντ, ισχυριζόταν ότι «ο Χίτλερ και οι ναζί δεν είναι παρά μία κουτσουλιά σε μία επιτυχημένη γερμανική ιστορία, που αριθμεί περισσότερα από 1.000 χρόνια».
Όσο για τον επικεφαλής της AfD στη Θουριγγία, Μπιορν Χέκε, υποστηρίζει ότι «απαιτείται στροφή 180 μοιρών στον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουμε την ιστορία». Από την πλευρά του, ο ιστορικός Βόλφγκανγκ Μπεντς δεν θεωρεί ότι ο αντισημιτισμός έχει γίνει και πάλι «του συρμού», καθώς, όπως επισημαίνει, οι ισχυρισμοί των Γκάουλαντ και Χέκε είχαν προκαλέσει αισθητή αγανάκτηση στη γερμανική κοινή γνώμη.
Αλλά ποιός είναι, σε τελική ανάλυση, ο «ενδεδειγμένος» τρόπος για να θυμόμαστε την ιστορία;
Πέπλο σιωπής
Μέχρι τη δεκαετία του ’60 οι φρικαλεότητες του πολέμου καλύπτονταν από πέπλο σιωπής. Κανείς δεν ήθελε να αναλογιστεί τα εγκλήματα, τις ενοχές, τις παραλείψεις του παρελθόντος. Αλλά η γενιά του ’68, η γενιά της αμφισβήτησης, άρχισε να θέτει ερωτήματα για τις φρικαλεότητες του πολέμου.
Σχεδόν δέκα χρόνια αργότερα προβλήθηκε στην τότε Δυτική Γερμανία η δραματική αμερικανική σειρά «Το Ολοκαύτωμα». Περισσότεροι από 20 εκατομμύρια τηλεθεατές είχαν καθηλωθεί στις οθόνες τους, η τηλεθέαση πλησίαζε το 40%.
Ήταν η πρώτη φορά που η τηλεοπτική αφήγηση δεν εστίαζε στους θύτες, αλλά στα θύματα των στρατοπέδων συγκέντρωσης.
«Ήταν μία τηλεοπτική σειρά που δημιούργησε εκείνη την εποχή, για πρώτη φορά, ένα είδος συγκροτημένης συλλογικής μνήμης για το Ολοκαύτωμα στη Γερμανία», υποστηρίζει ο Βέρνερ Γιούνγκ, διευθυντής του Κέντρου Τεκμηρίωσης του Εθνικοσοσιαλισμού στην Κολωνία.
Λίγο αργότερα η γερμανική Ομοσπονδιακή Βουλή αποφάσιζε, με ισχνή πλειοψηφία, ότι τα εγκλήματα των ναζί δεν υπόκεινται σε παραγραφή. Αλλά υπήρχαν και έντονες αντιδράσεις. Ο διευθυντής του τηλεοπτικού σταθμού WDR, Γκύντερ Ρόρμπαχ, δεχόταν απειλές για τη ζωή του.
Άγνωστοι κατέστρεψαν πομπούς του σταθμού σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Κάποιοι ισχυρίζονταν ότι η προβολή της σειράς «υποκινεί μίση» στη γερμανική κοινωνία, ενώ άλλοι διαμαρτυρόμενοι, αριστερής πολιτικής κατεύθυνσης, επέκριναν το τηλεοπτικό προϊόν με διαφορετικά κριτήρια, θεωρώντας ότι απλώς παραπέμπει σε χολιγουντιανό μελόδραμα.
Τη δική του άποψη για την αξία της ιστορικής μνήμης κατέθεσε ο συγγραφέας Μάρτιν Βάλσερ το 1998, προκαλώντας και εκείνος θύελλα αντιδράσεων. Κατά την άποψή του, εκδηλώνεται μία «εργαλειοποίηση του Άουσβιτς», ενώ η συνεχής υπενθύμιση της ηθικής ευθύνης του Ολοκαυτώματος θα έχει αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο.
Τί γίνεται όταν εκλείψουν οι αυτόπτες μάρτυρες;
Το ζήτημα είναι πώς μπορεί να συναντηθεί η ιστορική μνήμη των ίδιων των Εβραίων και όλων των άλλων. Στην τελευταία Χανουκά, παραδοσιακή εορτή των Εβραίων, παρεμφερή με την ορθόδοξη Γιορτή των Φώτων, ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας Φρανκ Βάλτερ Σταϊνμάγερ προσήλθε στους εορτασμούς που έγιναν στο Βερολίνο και εξέφρασε την ανησυχία του για το ενδεχόμενο «να χαθεί η ιστορική μνήμη».
Δεν έλειψαν βεβαίως και οι αισιόδοξες φωνές: «Εδώ ζούμε, εδώ θα μείνουμε», επισημαίνει η πρώην πρόεδρος του Κεντρικού Εβραϊκού Συμβουλίου της Γερμανίας, Σαρλότ Κνόμπλοχ. «Η ιστορική μνήμη είναι ανεξάρτητη από τους αυτόπτες μάρτυρες, επομένως όταν εκλείψουν εκείνοι δεν εκλείπει και η επίγνωση των ιστορικών δεδομένων», εκτιμά ο ιστορικός Βέρνερ Μπεντς.
Την κεντρική ομιλία για την ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος καλείται να εκφωνήσει στο γερμανικό κοινοβούλιο ο Ισραηλινός ιστορικός Σαούλ Φρίντλεντερ. «Κάποτε θα διαβάζουμε βιβλία για το Τρίτο Ράιχ ή το Ολοκαύτωμα κατά τον ίδιον τρόπο που διαβάζουμε σήμερα τα Απομνημονεύματα περί Γαλατικού Πολέμου του Ιουλίου Καίσαρα», είχε αποφανθεί παλαιότερα ο 86χρονος ιστορικός.
Λήθη ή άρνηση;
Προβληματισμό πάντως προκαλούν και στη Βρετανία τα ευρήματα έρευνας σύμφωνα με την οποία πέντε τοις εκατό των ενηλίκων δεν πιστεύουν ότι υπήρξε Ολοκαύτωμα , ενώ ένας στους 12 θεωρεί ότι τα όσα συνέβησαν αποδίδονται με υπερβολή.
Η έρευνα διεξήψθη από την Opinion Matters σε δείγμα 2.000 πολιτών σε όλη τη Βρετανία. Όπου σήμερα έχουν προγραμματισθεί περισσότερες από 11.000 εκδηλώσεις μνήμης σε ολόκληρη τη χώρα.
Η αντιπαράθεση με τα ναζιστικά εγκλήματα συνέβαλε στο γεγονός ότι η χώρα μας είναι φιλελεύθερη σήμερα, γράφει ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Χάικο Μάας σε άρθρο του στην γερμανική Die Welt.
«Είναι όμως συγκλονιστικό το γεγονός ότι πολλοί νέοι δεν γνωρίζουν σχεδόν τίποτα για το Ολοκαύτωμα» επισημαίνει λέει ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών και προσθέτει:
«Και όμως δεν ήταν ποτέ τόσο εύκολο να βρούμε πληροφορίες. Οι μηχανές αναζήτησης όπως η Google χειρίζονται καθημερινά αρκετά δισεκατομμύρια αιτήματα. Η απάντηση σε σύνθετες ερωτήσεις είναι προφανώς απλά ένα κλικ του ποντικιού. Η ψηφιοποίηση μας δίνει πρόσβαση σε μια άπειρη, συνεχώς διαθέσιμη ποσότητα γνώσεων.
Παρόλα αυτά, αυτή η ελευθερία της γνώσης δεν μας προστατεύει από τη στενότητα του μυαλού. Δεν μας διασφαλίζει έναντι της μισαλλοδοξίας, του ρατσισμού και του αντισημιτισμού. Αντίθετα: Το μίσος μπορεί να εξαπλωθεί πιο γρήγορα, να οδηγήσει σε ταραχές. Και στη χειρότερη περίπτωση, στη βία.
Βλέπουμε πώς ο εθνικισμός μεταδίδεται σε όλη την Ευρώπη και ότι οι εικόνες του εχθρού χρησιμοποιούνται για να δικαιολογήσουν τη φαιά ιδεολογία. Οι ακροδεξιοί λαϊκιστές αρνούνται το Ολοκαύτωμα -γνωρίζοντας ότι ένα τέτοιο ταμπού θα φέρει τη μέγιστη προσοχή. Οι ακροδεξιοί δείχνουν ξανά το χαιρετισμό του Χίτλερ στο δρόμο, παιδιά Εβραίων κακοποιούνται.
Η πλειοψηφία των Γερμανών παρατηρεί αύξηση του αντισημιτισμού, όπως αποκάλυψε πρόσφατη μελέτη της ΕΕ. Όσοι πλήττονται άμεσα είναι πιο σαφείς: Σχεδόν το 90% των Εβραίων πολιτών της ΕΕ λένε ότι ο αντισημιτισμός αυξάνεται στη χώρα τους. Εάν οι Εβραίοι στην Ευρώπη φοβούνται και πάλι, αυτό είναι ντροπιαστικό.».
Η κουλτούρα της μνήμης καταρρέει, υπό την πίεση των ακροδεξιών.
Πόσο επικίνδυνη είναι η άγνοια των νεαρών Γερμανών το αποκάλυψε έρευνα του CNN. Το 40% δεν γνωρίζουν σχεδόν καθόλου για το Ολοκαύτωμα. «Αυτό είναι ένα συγκλονιστικό νούμερο που δεν μας επιτρέπει να παραμείνουμε αδρανείς» προειδοποιεί ο Μάας
«Όταν άρχισα να ασχολούμαι με τα εθνικοσοσιαλιστικά εγκλήματα ως φοιτητής, οι ναζιστικές φρικαλεότητες ήταν ακόμα νωπές. Πολλοί στο περιβάλλον μου ανήκαν στην γενιά της εμπειρίας. Σήμερα, τα παιδιά και οι έφηβοι δεν έχουν πλέον αυτή τη σύνδεση.
Για όποιον γεννιέται σήμερα, για παράδειγμα, η νύχτα του πογκρόμ κατά των Εβραίων είναι τόσο μακρινή όσο όταν γεννήθηκε ο καγκελάριος Μπίσμαρκ. Αυτό αλλάζει τη μνήμη, δημιουργεί περισσότερη απόσταση» σημειώνει ο Σοσιαλδημοκράτης πολιτικός.
«Η αντιπαράθεση με τα ναζιστικά εγκλήματα συνέβαλε στη χώρα μας να είναι φιλελεύθερη, κοσμοπολίτικη και ειρηνική σήμερα. Αλλά δεν μπορούμε να στηριχθούμε σε αυτό. Αυτό που χρειαζόμαστε τώρα είναι νέες προσεγγίσεις για τη χρήση ιστορικών εμπειριών για το παρόν. Η ιστορία μας πρέπει να γίνει ακόμη περισσότερο ένα έργο μνήμης με γνώση.
Για να πετύχει αυτό, οι χώροι μνημείων πρέπει να είναι όχι μόνο χώροι μνήμης αλλά και τόποι μάθησης. Η ανάμνηση δεν πρέπει να είναι μουσειακή αλλά παρούσα», τονίζει ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών και προσθέτει:
«Δεν πρέπει μόνο να διατηρήσουμε την ιστορική γνώση αλλά να την μετατρέψουμε σε κοινωνική συμπεριφορά. Υπάρχουν θετικά παραδείγματα για αυτό. Για παράδειγμα, η Δράση Συμφιλίωσης εξακολουθεί να εργάζεται για τη συμφιλίωση με τα θύματα του παρελθόντος.
Αλλά δεσμεύεται επίσης για τους ανθρώπους που σήμερα είναι κοινωνικά μειονεκτικοί και περιθωριοποιημένοι, για παράδειγμα, για τους πρόσφυγες .Δεν πρέπει ποτέ να είμαστε αδιάφοροι. Πρέπει να υποστηρίξουμε τη φιλελεύθερη δημοκρατία μας. Εξαρτάται από εμάς».
«Η Ελλάδα ενώνει τη φωνή της με τη συνείδηση της ανθρωπότητας και τις δυνάμεις της με τα υπόλοιπα 31 μέλη της Διεθνούς Συμμαχίας Μνήμης του Ολοκαυτώματος που έχουν αναλάβει, με τη Διακήρυξη της Στοκχόλμης, την ευθύνη διατήρησης στη συλλογική μνήμη των συνανθρώπων μας που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα.
Παράλληλα, επαναλαμβάνει την πάνδημη καταδίκη κάθε πράξης που αρνείται την ιστορική αλήθεια αλλά και που βεβηλώνει τη μνήμη των εκατομμυρίων θυμάτων της Shoah. Τιμούμε και δεσμευόμαστε, στη μνήμη όσων χάθηκαν και στο όνομα όσων επιβίωσαν, ότι δεν θα ξεχάσουμε ποτέ», τονίζεται σε σε ανακοίνωση του υπουργείου Εξωτερικών, με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος
Η Διεθνής Κοινότητα έχει επιλέξει την ημέρα της απελευθέρωσης, πριν από 74 χρόνια, του Άουσβιτς-Μπιρκενάου από τις συμμαχικές δυνάμεις ως συμβολική ημέρα για να τιμά τη μνήμη των εκατομμυρίων Εβραίων που εξολοθρεύθηκαν με πρωτοφανείς συστηματικές, γραφειοκρατικά οργανωμένες μεθόδους στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου και αλλού, επισημαίνει το ΥΠΕΞ και τονίζει:
«Η Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος είναι ημέρα ευθύνης, μία παγκόσμια επέτειος που επαναφέρει στη μνήμη την πιο σκοτεινή σελίδα της ευρωπαϊκής ιστορίας, η οποία αποτελεί έκτοτε βασικό στοιχείο της συλλογικής, ευρωπαϊκής μας ταυτότητας.
Οι ισραηλιτικές κοινότητες της Ελλάδος υπέφεραν ανεπανόρθωτα από τις ναζιστικές θηριωδίες που οδήγησαν σε ολοκληρωτικό σχεδόν αφανισμό τους. Η ελληνική Πολιτεία αποτίει σήμερα ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη των εκατομμυρίων συμπατριωτών μας και ξένων Εβραίων που έπεσαν θύματα του ειδεχθέστερου εγκλήματος της σύγχρονης Ιστορίας.
Μαζί τους τιμούμε τους επιζήσαντες της Shoah, αναγνωρίζοντας τις ανεξίτηλες πληγές που χαράχθηκαν στα σώματα και τις ψυχές τους, αλλά και το θάρρος και την ανιδιοτελή θυσία όσων προσέτρεξαν να προστατεύσουν όσους καταδιώχθηκαν δίχως έλεος.
Η Ελλάδα ενώνει τη φωνή της με τη συνείδηση της ανθρωπότητας και τις δυνάμεις της με τα υπόλοιπα 31 μέλη της Διεθνούς Συμμαχίας Μνήμης του Ολοκαυτώματος που έχουν αναλάβει, με τη Διακήρυξη της Στοκχόλμης, την ευθύνη διατήρησης στη συλλογική μνήμη των συνανθρώπων μας που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα.
Παράλληλα, επαναλαμβάνει την πάνδημη καταδίκη κάθε πράξης που αρνείται την ιστορική αλήθεια αλλά και που βεβηλώνει τη μνήμη των εκατομμυρίων θυμάτων της Shoah. Τιμούμε και δεσμευόμαστε, στη μνήμη όσων χάθηκαν και στο όνομα όσων επιβίωσαν, ότι δεν θα ξεχάσουμε ποτέ.»
